Главная » 2017 » Апреля » 17 » С Р А Ж Д И Н (Дневниктен уьзи______________________________________________________________________________________________________________
20:53 С Р А Ж Д И Н (Дневниктен уьзи______________________________________________________________________________________________________________ | |
| С. Батыровтынъ эстелигине «Мага коьре, алыстагы юлдызлар Бизден кеткен инсанлардынъ коьзлери...» Мурат Авезов Ах, Сраждиним, Сраж- дин!.. Сувдай болып агады куьнлер, йыллар. Калай коьп заман кетти сенсиз. Сенинъ кыйынынъ ман ер юзине эндирилген «Айланайды» айлак та сол оьткен реформа йылларында йойытпай саклав бек авыр болды. Бирев де кал- мады, яшав излеп аьдемлер элимиз бойынша шашыра- дылар. Музыкантлар, биюв- шилер коьбиси кетти. Коь- зясымды тоьгип адалап кал- дым, ама «Айланай» эндиги йок болар деген ой юрегиме де, басыма да кирмеди. «Коь- рермиз, эндиги не этер экен- синъ», – дегенлер де табыл- дылар. Сол куьнлерде Умар- дан баска болып, биревден де тирев таппадым. Бизде калган биювшилер- ге хореограф излеп басладым. Бу ерде мага Алла-Таала коь- мек этти, неге десе Дагестан- да айтылган даргин миллетли хореограф Гаджи Кадиевич Кадиев пен (яткан ери ярык болсын) таныстык эм Хаса- вюрттан бизге аькелдик. Сол куьнлерде сен, Сраждин, мага коьре: «Ай, Наруьв, бу тавлы- ды кайдан таптынъ?», – деп сорагандай болдынъ. Мен де: «Бийип сама уьйренсинлер, калганлары йойылмасын», – деп оьзим-оьзиме айтаман. Сондай ой ман Гаджи Кади- ев пен бирге бир неше янъы биювлер салдык. Ол Умар ман коьп йыр эм биюв сазларына язылган анъларды тынълады. Сен салып кеткен биюв- лерге бирев де тиймеген, салынган кебинде буьгуьн- ге дейим бийиледилер. Ах, Сраждин, билгей эдинъ кайтип биз онынъ басына туьн уза- гына дейим ногай халктынъ тарихин, касиетин, аьдетле- рин куйдык! «Аьруьв, аьруьв, анъладым!» – дейтаган эди ол. Соьйтип, ол ногай халкынынъ маданиятына киргистуьвимиз- ден таза безген болса да ярай- ды, ама сав болсын, коьп коь- меги тийди: ясларды катырды, кызларды тотыгустай юрит- ти. Гаджи Кадиевич Кадиев бу дуныядан тайганша да бизим сыйлы досымыз эди. Аьли- ге дейим де онынъ аьели мен катнап турамыз. Ызгы заман- ларда ол Хасавюртта мадани- ят боьлигининъ етекшиси эди, онынъ оьзининъ ансамбли де бар эди. Ога Дагестан Респу- бликасынынъ ат казанган маданият куллыкшысы деген ат беруьвде бизим ансамбль оьз уьлисин косты, мактав соь- зин айтты. Оннан сонъ тагы да бир тав миллетли, республика- мызда белгили хореограф Магомедмурад-аьжи Муса- евти таптык эм уьйимизге аькелдик. Ога да бек разымыз. Магомедмурад ногай тарихин юрегине ювык алды, музейде- ги ногай ман байланыслы баь- ри материаллар, эскизлер мен танысты, дестанларды окы- ды, ногай касиетин терен анъ- ламага шалысты. Бизим уьй китапханадагы ногай тарихи акында китаплерди окыды. Ол Умар ман анълар, сазлар кара- стырып, ансамблимиз уьшин «Окшылар», крым ногайла- рынынъ «Кайтарма» бию- вин салды. Айлак та бек Асав Султанбековтынъ «Ногай Эл» деген йыры бойынша сал- ган композициясы каравшы- ларды сукландырады. Бу баь- ри салынган биювлерге кий- имлер де тигилген. М.Мусаев ногай тарихи мен бек кызык- сынды, айлак та Суьйимбий- кединъ бактысы онынъ юре- гине тийди. Махачкалада биринши ногай халк фестива- ли озгарылганда, сыйлы конак болып келген Татарстаннынъ халк артисткасы Гульзада Сафиуллина Асият Кумрато- вадынъ йырлавы ман, «Айла- найдынъ» биюви мен «Ногай Эл» композициясын коьрген- де, соны ким салганын сорап, Магомедмурад-аьжи мен танысты эм Казаньге шакыр- ды. Онда М.Мусаев Татар- станнынъ белгили оькимет ансамбли уьшин «Суьйимбий- кеди» салды, ол тап балеттей болган. Сонда татарлар Маго- медмурад соьйтип суьйип бу куллыкты эткенине, онынъ кайтип ногай тарихин, мада- ниятын билуьвине тамаша эткенлер. Буьгуьнлерде ол «Лезгин- ка» оькимет ансамбли уьшин ногай биювин салып туры. Биз де ога колымыздан кел- ген коьмегимизди этемиз, анъ ягыннан Алибий Романов, Фатима Нурлубаева, Файзулла Мусаев, Руслан Яриков йыр- лар ман, домбыра сазлары ман оьз косымын этедилер. Ызгы йылларда, Сраждин, басымыз- ды коьтердик демеге боламыз, неге десе оьз хореографымыз, сенинъ коьп йыллар артта окувшынъ Альмира Тунгата- рова бар. Ол аьли хореограф- ка окып, тийисли билим алып, «Айланайда» шалысып кул- лык этеди. Оьнерли, талаплы кыскаяклы. Альмирага сав- лык тилеймен, неге десе онынъ салган биювлери сенинъ бизге калдырган яратувшылык бай- лыгынъды арттырады. Сенинъ биювлеринъ, Сраждин, баьри эткен кул- лыкларынъ калганлар уьшин уьйкен яшав эм оьнер мекте- би, терен методикалык мате- риал, таьвесилмес байлык! Тек оьмиринъ кыска болды. Оькиниш, ашув, юрек сызлав кетпейди, таркамайды. Сен тек оьнерли, билимли болып калмай, кайдай уьйкен аьдем- шилигинъ бар эди! Языкшыл, кенъ, кеширимли, кара каьпи- гинъе дейим аьдемлерге пай- лар эдинъ. Тек оьзинъ этета- ган куллыгынънынъ, ойынъ- нынъ бир шетине де биревге де тиймеге бермейтаган эдинъ. Боьлисип, кенъесип билсенъ де, ойларынъа бек кызганыш эдинъ, айлак та бек халкынъ- нынъ маданиятын, тарихин коьзясынъды тоьгип, аявлай- таган эдинъ. Ансамбльди курып басла- ганда, кийим тигуьв тыныш болмаягын биз анъладык. Аьр бир регионда яшайтаган ногайлардынъ биювлерининъ оьз кийим баскалыклары бар. Сога коьре, туьрли эскизлер бойынша кийим керегин сен мага анълатасынъ. Карыж уьй- кен болаягын анълап, кеше- лерде уйкы таппай, экевимиз эсаплап та караймыз. Сен ети биювге ети туьрли кийимлер, бес йырлавшыга бес айырым кийимлер тигилеегин, солар Москвадагы ол замандагы ВТО фабрикасында тигил- се бек аьруьв болаягы акын- да айтасынъ. Сол ойларымыз бан биз райкомга бармага ток- тасамыз (ол заманда Рашид Танъатар увылы Мурзагиши- ев 1-нши секретарь эди). Бол- са да мен сенинъ барганынъды суьймеймен, неге десе онда, белкиси, сенинъ юрегинъди авыртып коярлар деп ойлай- ман. Ама, акы неден керек, сол йылларда Рашид Танъа- тар увылынынъ Сраждинге де, «Айланайга» да коьмеги аз болмады. «Ал, Наруьв, аьши, сен бар, йолынъ болсын, тек йылап олтырма онда», – дейсинъ сен. Бас деп ол замандагы КПСС район комитетининъ 2-нши секретари Зинаида Анвар кызы Коштаковага (яткан ери ярык болсын) киремен. Ол да бек кызыксынады, коьзлери йылтырайды. Соны ман эке- вимиз Р.Мурзагишиевке кире- миз. Рашид Танъатар увылы тамашасы келип Сраждин- нинъ планы ман танысты эм ол замандагы РАПО (район агропромышленность бири- гуьви) алдында, онынъ пред- седатели Арсланбек Зарет увылы Картакаев (яткан ери ярык болсын) бу соравды коь- термеге токтастык. Ал деп эскизлерди, про- граммады алып ол замандагы район исполкомынынъ пред- седатели Аскер Муса увылы Аджиевтинъ (яткан ери ярык болсын) уьйине бардым. Ол соны бек тешкеруьвли карады, соравларын берди, оьз соьзин айтты. Бир затлар ман разы болмай, хыйлы заман эрисип те калдык. Ызында бир тилге келип, ол мага: «Райкомга да барып айт, соьйле, совхозлар- дынъ директорларына борыш этип салармыз», – деген ойын билдирди. РАПО-дынъ кезек- ли йыйынында бу соравды Аскер Муса увылы келген- лердинъ алдына маьселе этип салды. Мен сол ерде соьз алып, оларга тиледим, анъ- латтым, сенинъ эскизлеринъ- ди коьрсеттим. Йыйылган- лар уьйкен сейирге, тамашага калдылар, яраттылар, бажары- лар ма экен деп авара болды- лар. Биревлер акша шыгарма- га разы болмадылар, тек ара- сыннан ол замандагы «Куьн- батар» совхозынынъ директо- ры Эсманбет Оразбай увылы Куруптурсунов: «Акша табар- мыз, халкымыздынъ мада- нияты уьшин кызганмай коь- мек этпеге керек», – деп баьри йыйылганларды бир ойга кел- тирди. Бу куьнге дейим де мен сол зат уьшин Эсманбет Ораз- бай увылына бек разыман. (Ызы болаяк). Н. Муталлапова, РФ эм ДР ат казанган маданият куллыкшысы. Суьвретте: С.Б 4 бет «шоьл тавысы» 6 апрель 2017 йыл №14 | |
| Просмотров: 379 | | |
| Всего комментариев: 0 | |