| Главная » Статьи » Культура и традиция |
80-летие Суюна Имамалиевича Капаева.Сценарий на ногайском языке.
| Суюн Имамалиевич Капаевтинъ 80 йыллык мерекесине сценарий.. автор сценария З.Булгарова место проведения: ДК а. Икон-Халк Йырларымда - сыралар Сыраларым сырларым Калем тувыл Ян мынан Язылганды йырларым. Ян мынан язылган йырлар ятлавлар хабарлар, повестьлер биринши ногай романы. Не аьлемет не ярасык не бай эм шебер сосы шыгармалардынъ тили, дуныясы. С.И.Капаевтинъ дуныя иштелигине бизди онынъ оьлмес геройлары, оьлмес соьзлери эм оьмирли сыдыралары аьр бир китаьпти ашсак шакырып турадылар. Биз оларды кайтип мутайык? Толкынынъ толы тазасувдагы янымызга бал дай тийген Кокаш Эм Батырай. Ювсан повестьтеги Йолмамбет эм базарханнынъ суьюви, Шокалыдынъ эсинде повестьте Айсолтан темирбеков эм элбетте Кырлув «Суьюви калды халкында» поэмасында кишкенекей партизан кыз. Кайтип мутайык биз сол ашык юрекли, шыктай таза янлары болган, оьзлерин окувшыларга суьйдирип билген образлы геройларды. Ама биринши герой этип биз элбетте сол китаплердинъ авторын Суюн Имамалиевич Капаевти санаймыз. Эм онынъ яратувшылыгы ол оьзи йок болса да бизим юреклерде эм ойларда. Сексен йыллык мерекенъиз хайырлы болсын деп айтар эдик биз язувшымызга. Ама ол арамызда йок болганнан себеп, биз сосы кутлав соьзлерди бас деп онынъ эстелигине, экиншилей , бизге калдырган коьплеген шыгармаларына эм де онынъ суьйикли улы белгили ногай язувшымыз Иса Суюнович Капаевке каратамыз. Ким эди ол яшав йолын суьрген ян? Оьнерли ме оьрметли ме бактысы Неге халкым эске оны сен алдынъ Кайдай эди айташ онынъ бас иси? Яшавыннынъ сонъы куьнлерине дейим ол оьз халкына талап этти. Эм эл арадан оьзге дуныяга ол белгили ногай язувшысы, СССР динъ Язувшылар агзасы, Дагестан республикасыннынъ маданиятыннынъ сыйлы аьрекетшиси», «сый белгиси», «Халклар дослыгы» орденлериннинъ иеси, журналистлер Союзыннынъ агзасы болган аьдем эди. Мине сондай аьдемнинъ язувшыдынъ мерекесин хош аламыз биз буьгуьн эм сол мерекеге йыйналгансыз сиз буьгуьнги бизим конаклар.. Аьр аьдемнинъ ким экенин билмеге суьйген ногайлар бири бирин кайсы ерде коьрселер де танымага суьйип бир сорав бередилерТукымынъ кайдай сенинъ, яде тайпанъ кайдай сенинъ, яде кимлердикисинъ? Деп. Бизим суюн иммаливичтинъ тукымы акында «Тамырым» деген ятлавын бизге Итляшева Алина эситтиргиси келеди. «Тамырым» Суюн Имамалиевич Капаев 1927 ши йылда Карашай шеркеш автоном областиннинъ Адыге-хабль районнын Эркин-Юрт авылында тувган. Онынъ балалык шагы кавга заманда кыйынлыклар бел бувдырган заманда оздылар. Ол кишкейден уьйкенлерге ярдамласып куллыкка бет берип оьскен балалардынъ бириси. Енълеримди шалып туьрдим, танънан турып сабан суьрдим… Сосындай сыдыралар тувды язувшыдынъ калемининъ астыннан сол йыллары акында. Коьплеген геройларыннынъ образлары, табиятка элге ерге куллыкка суьйуьв урлыклары сол бала шактан бери атып келген шешекейлер демеге болаяк. Суюн Имамалиевич Капаевтинъ яратувшылыгын бизим коьримли ансамбль Алтынай хош коьрип бурынгы ногай биювди коьрсетпеге суьеди. Ким биледи белким сосы балалар арасыннын да халкымызга яркын юлдызлары бар болар. Коьримли ансамбль Алтынай ,Художестволы етекшиси Тимур барануков , Миллет Кобыз Нина сикалиева Биюв: Тоьгерек. Суюн Имамалиевич Капаев Бек аьсиретли суьйген ногай халк авызлама яратувшылыгын, эм оларды тек йыйнап калмай, баскаларды да суьймеге уьйретти. Бек бай эм ярасык онынъ шыгармаларынынъ тили. Такпаклар, айтувлар фольклордынъ кишкей жанрлары тизилген ынжы таслардай Коьздинъ нурын алып, бизди терен ойга коьмеди. Бу ерде меним яным бар. Ятлавды окыйды: Джемакулов Мурадин Суюн Имамалиевич оьз яратувшылыгын ятлав язувдан баслаган. Онынъ биринши ятлавлары «ленин йолы» газетасында баспаланады. Ятлавлардан онынъ калеми хабарларга эм повестьлерге коьшеди. Онынъ поэзия шыгармалары занъырап сав областте эситиледи, ама онынъ повестьлери баска тиллерге коьширилип баска халкларда да сыйлы орын тутады. Сизинъ алдынъызда ойнайды эм йырлайды ногай халк ансамбли Маьметекей Художестволы етекшиси Расул сеитов Кишкей бузавшы йыры. Коьз алдымызда Бекболат романы. Йигитим ав бекболатым. Элинъ уьшин халкынъ уьшин яслай кеттинъ . неше коьз яс тоьгиледи бу романнынъ уьстине. Ак генерал Шкуродынъ аьскершилери мен согыскан куьнлеринънинъ акында окысак коьз алдымызга шора баьтирдинъ келпети коьргендей болады. Сол ды меним йигит ногай баьтирлерим. Тек китап бетлеринде тувыл яшавда да сондай баьтирсиз, сиз, аявлы кардашларым! Сизинъ йигитликлеринъизди суьвретлев уьшин уьйкен юрек керек эм де язув сулыбын билмеге керек. А Суюн агайымызда сол экеви де номай кепте бар эди. «Язувым» окыйды Булгаров Рахим. Суюн Капаевтинъ мине деген повестьлериннинъ бириси ол Ювсан. Ювсанды окымасанъ ногайдынъ шоьл мен ер мен эл мен кайдай байланыслары барын. бу экевининъ шоьлдинъ эм ногайдынъ оьмирден келген терен заман йылгасын оьткен замандаслар экенин де анълаяк тувылсынъ . кайтип ол экеви бири бирин аявлап бири бирине дем берип яшайтаганын сезеек те тувылсын… «Ювсаннынъ ийисине уьйренген аьдем оны ийискелемесе болмайды. Куьшли деп те, ашшы деп те тынъламайды, ийискелейди. Ювсанды шешекей атаятырганда коьрмесенъ оьтирик. Кызгылт боз болып аьруьв шешекейлер тувадылар. Тувып болып улпаланып куьрпееди, шоьликтинъ коьркин аькеледи… Ийиси ша?!…Кокыйды. Койы туьскен боьртенке шайдай болып кокыйды…Шолликтинъ оьрмети, ийисли сувы, шешекейи сен тувылсынъма Боз ювсан!» Шоьл мен ногай арада не зат тагыда турады - ол элбетте эки шекли ногай домбыра. Сизинъ алдынъызда ойнайды эм йырлайды коьримли ногай ансамбли «Алтыншаш», Йыр домбра соьзлери бийке кулунчакова анъы Залимхан Зинеев Художестволы етекши муратхан туркменова.. «Тандыр»-йогары оьлшемли шыгарма. Онда тек кавга темасы коьтерилип калмайды, Ол халктынъ тарыйхлык кысмети, ногай интеллигенциясынынъ туввынынъ шаатламасы. Повестьте энъ маьнели кесеги тандырга багысланады.Тандыр ногай уьйиннинъ оьзеги. Эгер тандыр соьнсе уьйинъ де соьнди дейдилер.Сонынъ уьшин карт Аьруьвжан тандырынынъ отын саклап оны соьндирмей турган. Суюн капаев оьз шыгармаларында орта орынды тек аьдемге онынъ касиетине берип калмай ногайдынъ аьдетлерин де темага рас келтирип, суьвретлейди. Ятлав «Аьруьв» Окыйды Фатима Алакаева Йигитлик патриотлык темасы болган шыгармалар арасында Кырлув деген тема орта орынды тутады. Сол ок кыздынъ образын «Суьюви калды халкында» деген поэмада да коьремиз. Кырлувды балалар бек суьйип окыйдылар. Онынъ мутылмас исине Суюн агай сосы юрекке тийген шыгармаларды багыслаган. Эм бу шыгармалар тувылма савлай ногайлар яшайган ерлерде соьле Эркин Юрт авыл дынъ баьтирлери уллы аталык Кавгада янларын берген Баубек Мижевтинъ онынъ 13 ясындагы кызы Кырмхан Мижевадынъ атын билгенлери. Эм мысалыга Дагестан республикадынъ ногай районнынъ куьнбатар орта мектеби тек туьнегунге дейим Кырымхан Мижевадынъ атын юргисткени. Сизинъ алдынъызда биюв туьзилисин ойнайды ногай халк ансамбли Маьметекей. Етекшиси Расул Сеитов Кырлувга багысланган ойын. Кеше де куьндиз де яздым йырларды, Йырларда айттым мен ясырмай сырларды, Язган затларым пайда болсалар, Мендей наьсипли йок деп санарем. Яшавым сонда боп-бос тувыл деп Оькинмей оьлимге мен карарем «Ак юректен айтарем» Найманова Алина. «Кой коьл» шыгарма. Яде «Айсылув» Мунда да бизди Айсылувдынъ ярык келбети бизди сукландырмай болмайды. Тампиктинъ ишки дуныясы бизди ашувландырады эм кайгыртады. Ногайда бу таварых таварых болып калаяк эди эгер суюн агай ол хабарды оьз калемине есир этип салып кеплендирип поэма этип шыгармаган болса. Эне сондай эди Суюн агайдынъ калеми. Шеберли тилимен ногайдынъ басылып калган таварыхларын мутылмасын деп пайда болсын деп коьрсинлер соны да , билсинлер муны да деп асыгыслы куллык эткени. Эм сондай ды бизим йигитлер бир зат этселер ногай айткандай: канын янын аямай этедилер, мысалы га бийимеге шыксалар. Сизинъ алдынъызда бийийди Коьримли ногай ансамбли Алтынай . Ойын тавлы яслар. Етекшиси Тимур барануков. Миллет кобыз Нина Сикалиева. Тавлы яслар Суюн имамалиевичтинъ яратувшылыгында элбетте оьз орынын табият суьв оны мактав темасы алады. Сизинъ алдынъызда 6 в класс окувшылары язлык шаклары деген ятлавды эситтирмеге суьедилер. Язлык шаклары. 6 класс окувшылары. Эм элбетте, онынъ бир неше суьюв темасына багыслаган ятлавлары йырга айланганлар. Мен сизге бир эки йырды йырламага аьсиретпен. Эм соьле сизге Сендейди суьймей кара деген йырды йырлайман. Гуьлдей гоьзелим сага Тилеймен мага кара Юрекке салма яра, Сендейди суьймей кара. Коьзлеринъ коьктей ала Шашларынъ шымдай кара Юрегинъ сувдай таза Сендейди суьймей кара Билемен мен билемен Йок сага бир де баа Тилеймен мен тилеймен юрекке салма яра. Эндигиси бир йыр «Юректи тыныш эттагы. Мен билгенше бу эки йырдынъ анъын Алибий Романов язган. Ятлав жанрында Суюн Капаевтинъ Эстелик деген ятлавын сизге айтпага суьеди: Джанарсланова мадина. Суюн Имамалиевич коьплеген Шыгармаларыман оьз халкына пайда аькелгени бизге белгили. Ол ногай адабиятты оьмирлендирди эм толтырды. Язувшыдынъ зегенли баславларын келеектеги яс арка бардырар деп санаймыз. Ама сол ясларга да тирев болмага мазаллы арка керек эди. Ол арка бизим соьлеги язувшылар эм шайырлар, суьвретшилер эм журналистлер, йыршылар аьлимлер эм оькимет куллыкшылары. Кишкенекей балалардан сизге тилек мутпанъыз яс-явкады. Коьтерилеек ерде коьтеринъиз . коьмек керек ерде колласынъыз, неге десе ногайдынъ эртенъгиси коьз алдымызда ойнап юрген балалар. Сизинъ алдынъызда ойнайды эм йырлайды Коьримли ансамбли «Атыншаш». Кавказ тавлары. Етекшиси муратхан туркменова. Халк халк ногай халк сенсинъ эдинъ суюн акайдынъ ойлары эм мырадлары. «Халкымнынъ атын мен шалыстым» Деп басланады бу ятлав Кубеков Арсен. Боьртип, боьртип кайнаган, Бозадай тасып ойнаган, Аьдем ишим тоймагшан, Боьртенке шай ногай шай. Ногай шайым сары шай. Денге дарман даьри шай Ногайымнынъ асы шай Асларымнынъ юбасы шай. Бу ятлавга да Залимхан Зинеев анъ салган, эм ол бек таныс йыр болып аьр ногайдынъ шай ишер аьсеринде коьнъилин коьтерип кувантады. Ярасыксынъ ногай кыз карагайдай бойлысынъ белинъ сенинъ бир увыс тешкеруьвим ойлысынъ Аьруьвим меним кайданды коьрдим сени Энди яшап та болмайман Аьр куьн коьрмесем сени. Бу да Суюн агайдынъ соьзлерине язылган йыр. Зухра Шандиева йырлаган Сабантой деген йыр ша? Баьри суьйген ногай йыр. Келинъиз бирге йырлайык. Бу йырланган йырлар ногайдынъ халк йырлары болып кеткенлер. Оннан уьйкен наьсип барым эгер сенинъ язганынъ савлай халктыкы болса. Бир неше сыдыра Джамбулат туркменовтынъ яратувшылыгыннан С.И.Капаевке багысланган ятлавды Саметов Адлер окыйды. Суюн Имамалиевичтинъ коьплеген ятлавлары хабарлары повестьлери халк арада суьйдимли. Биз буьгуьн айтып кеткенлерден баска болып айтылмаганлар мынъ кереге олардан коьп. Ама кайсы бирисин айтаяксынъ? Юрек сырларындагы ятлавды ма? Данъыл уянды дагы ма? Тав сувындагы ма? Оьтувди ме акшокыкырак авылындагын ма Яде болса билесизбе балалар Аксак аяктынъ баьледен кутылганы акында эртегиди. Яде Ногайдынъ уьйи деген китапти ме Замандасларды ма? Уьлкерди ме Ердинъ йылувы ма Яде биринши ногай романын Бекболаттыма? Билмеймен Аьр бириси бир оьз алдына алтын шыгарма. Аьр бириси оьз алдына бир дуныя. Оьз геройлары ман. Аьрув эм яман, акыллы эм тентек. Баьтир эм коркак, шебер эм уьндемес, аьрисиннинъ аьр бир кылыгы, касиети нызамы. Тербиясы . коьрки. Олар энди де тийилген йок илми яктан каралган йок деп айтпага болаяк. Аявлы балалар сизди саклайды сол геройлар. Эгер мырадынъыз бар болса аьлим болмага коркпай алынъыз суюн имамалиевичтинъ шыгармаларын. Орлардынъ тили бек бай, сюжетлери, темалары туьрли тек кандидатлык тувыл доктор дегне званиеде алмага болаяксыз. Ама ол зат уьшин сизге окымыслы болмага керек. Эм куллыкты суьймеге эм ногай халкты аявлап билмеге керек. Биз Икон-Халк авыл эм балалар муниципаллык китапхана куллыкшылары Суюн Имамалиевичтинъ мерекесине рас барып, конкурс билдирдик Эм онынъ татамларына да туьнегуьн еттик. Сол конкурста 3 орын бар эди. Биринши орынга тийисли болды : 1 Найманова Алина 8б класс окувшысы Бу бала тек сочинение язып калмай ятлав да язган.Ногайымнынъ оьктеми Коьп хабарлар язгасыз Ятлавлардынъ соьзлерин Юрек туьптен алгасыз Баьримиз де окыймыз Поэмалар Хабарды Эсте саклап турамыз Аьр бир суьйип язганды. Эне сондай яс оьспирлер бар экен бизим орта мектебте 2. экинши орындга тийисли болган Баисова Лаура 11 класс окувшысы. Оьз сочинениесинде ол бек ашык этип С.И.Капаевтинъ яратувшылыгын караган. 3 Кубекова Айнара 8 в класс окувшысы 3 орынга тийисли болган. Сатемирова Мадина, 9а класс окувшысы Кубекова Майя 8 в класс окувшысы эм Утагонова Айгуль 7 б класс окувшысы Бу 3 кыздынъ куллыклары сый грамотасы ман савгаланады. мине соьйтип бизим енъувшилердинъ де атын белгиледик. Эндигиси тек бир соьз калады айтпага. Эсенинъизде савынъызда турынъыз. Дайым наьсип сизге, окынъыз билинъиз шалысынъыз. Сав болынъыз келгенинъизге . для методистов ДК и учителей, студентов и школьников ... с уважением З.Б. | |
| Категория: Культура и традиция | Добавил: 23 (03 Декабря 2014) | |
| Просмотров: 2298 |
| Всего комментариев: 0 | |