Главная » Статьи » Культура и традиция

---

СУЬЕЛ * Суьел шыккан аьдемди Алладынъ суьер кулы дегенлер. Ама суьеллер колды эрши этип коьрсеткен, сонынъ уьшин оларды тайдырмага деп туьрли эмлевлер излегенлер. * Коллардагы суьеллерди санап, не шаклы бар, сол шаклы кере шыгыр йипти туьйип, ерге коьмгенлер. Йип ширигенлей, суьеллер де тайганлар. * Янъы ай шыкканда, суьелли колларды айга коьрсетип: «Аьшкоьвим бар, аьшкоьвим бар! Менде бар, сенде йок!» – дегенлер. Ай болса суьеллерди оьзине аькететаган болган… ЮМЫРТКА * Юмырткадынъ сарысыннан сынган суьекке шырш ясаганлар. Алдын коьбиси гипс орынына сол «шыршады» салганлар. Шырш салувшы эмши Нариман авылында буьгуьнге дейим де яшайды. * Куьйген ерди булай эмлегенлер: 10 юмырткады алып, тек сарысын, куры табага салып, яхшы этип кувырганлар, булгап турганлар. Сол шаклы юмырткадан кишкенекей май шыккан. Соны куьйикке якканлар. * Юрек авырыса, юмырткады писирип, кабыгын аршып, эки кесекке боьлип, юка затка орап, юрекке салып ятканлар. Эртенге юрек сап-сав болып калган. * Юмырткадынъ сарысын шашка якканлар, йылтырасын эм койы болсын деп. * Исси юмырткады (писиргенде ок) шиберекке орап, авырыган кулакка да салганлар. ЙЫЛАН * Йыланды ыслап, ер-ерин кесип, оьленге йибергенлер. Кан тийген оьленлерди кесип алып кайнатканлар эм териге шыккан затларды (экземады) ювганлар. Соннан сонъ аьдемнинъ эти тазаланады дегенлер. ТИС «Тилим, сага разы тувылман: Басымнынъ баьлесисинъ. Тисим, сага разыман: Тилимнинъ каясысынъ» – дегенлер бурынгылар. Ама тислер кая болув уьшин оларды сав этип саклав керек. * Тисти ясуьйкенлер туз бан тазалаганлар, тузлы сув ман шайкаганлар. * Баладынъ суьт тиси туьскенде, оны оьтпекке косып, ийтке ашатканлар: тислер ийттикиндей бек болсын уьшин. МАЛ * Мал саклав халктынъ бас каьри болган, эм ол халкка йылув, азык эм дарман берген. * Аягы авырыйтаган аьдем янъы сойылган малдынъ йылы маялыгына аякларын сугып, бир-эки саьат турган, сонъ йылы сув ман аякларын ювган. * Солай ок бурын ата-бабаларымыз сыйырдынъ сийдигин йылы кепте йыйнап, авырыган аякларды салып турганлар, боьтен де язлык шакта, неге десе язлыкта мал туьрли пайдалы от ашайды. * Ювыртка сарымсак салып ишпеге суьйгенлер. * Ийдиримге оьтпек салып, бек пайдалы деп ашаганлар. * Ас казаны авырыйтаган аьдем сыйырдынъ эртенги суьтин савып ок та ишкен. * Ата-бабаларымыз суьттен каймак, пыслак, иримшик, курт, ювырт эткенлер, суьекке пайдалы деп ашаганлар. * Корккан балага янъы сойылган койдынъ юрегин кондырган. Юректи йылувы ман алып, дува окып, юректинъ янына салып, шиберек пен ораганлар. Юрек болса баладынъ коркувын оьзине алган. * Елкеси сисип авырыса, янъы сойылган койдынъ мойыныннан шыккан канды елкеге йылы кебинде салып, ораганлар. Коьп узакламай сисик таятаган болган. * Коьпке дейим юрмеген баладынъ аякларын койдынъ карынына тыкканлар, соьйтип бир неше кере эткеннен сонъ, бала юрип кеткен. * Халкымыз мал ман каьр шеккени акында Салимет Майлыбаева булай язады: Оьмир бойы малда болган ойлары, Аьр нышанын халкым онынъ анълаган, Кенъ шоьлимде кумырскадай койлары Коьз суклантып, берекетли отлаган. Йылкы, тувар коьрки болган еримнинъ, Карагерлер шанъ шыгарып шапканда, Ногайымнан бай бирев де болмаган Туварларын кенъ кырларга яйганда. Соьйтип, халкымыз малдынъ аркасы ман яшаган. ЭЛИНА АДЖИГЕЛЬДИЕВА Источник: http://golos-stepi.ru/images/vipuski/20170119.pdf

Категория: Культура и традиция | Добавил: тоньюкукк (21 Января 2017)

Просмотров: 550

Всего комментариев: 0